1. Cán cân xuất nhập khẩu là gì?
Cán cân xuất nhập khẩu, còn gọi là cán cân ngoại thương, là bảng so sánh giữa tổng giá trị hàng hóa và dịch vụ xuất khẩu với tổng giá trị hàng hóa và dịch vụ nhập khẩu của một quốc gia trong một khoảng thời gian nhất định. Chỉ tiêu này cho thấy quốc gia đó đang xuất siêu hay nhập siêu.
2. Vai trò của cán cân xuất nhập khẩu
Đối với hoạt động xuất khẩu
- Cán cân xuất nhập khẩu phản ánh mức độ đóng góp của xuất khẩu vào tăng trưởng kinh tế và nâng cao mức sống của người dân.
- Xuất khẩu giúp điều chỉnh và chuyển dịch cơ cấu kinh tế, tạo động lực phát triển cho các ngành sản xuất liên quan.
- Nguồn thu từ xuất khẩu là cơ sở quan trọng để hình thành nguồn vốn phục vụ nhập khẩu và đầu tư phát triển.
Đối với hoạt động nhập khẩu
- Nhập khẩu góp phần đẩy nhanh quá trình công nghiệp hóa – hiện đại hóa thông qua việc bổ sung máy móc, nguyên liệu và hàng hóa cho sản xuất trong nước.
- Hoạt động nhập khẩu giúp nền kinh tế vận hành thông suốt, tận dụng tốt lợi thế so sánh của từng quốc gia.
- Nhập khẩu còn góp phần xóa bỏ độc quyền, thúc đẩy cạnh tranh và hạn chế tình trạng kinh tế khép kín.
3. Các yếu tố tác động đến cán cân xuất nhập khẩu
Cán cân xuất nhập khẩu chịu ảnh hưởng trực tiếp bởi ba yếu tố chính:
- Tình hình xuất khẩu hàng hóa và dịch vụ.
- Quy mô và cơ cấu nhập khẩu.
- Biến động tỷ giá hối đoái.
Sự thay đổi của bất kỳ yếu tố nào trong ba yếu tố trên đều có thể làm biến động cán cân xuất nhập khẩu của một quốc gia.
4. Cách tính cán cân xuất nhập khẩu
4.1. Công thức tính
Cán cân xuất nhập khẩu được xác định bằng:
Cán cân XNK = Giá trị xuất khẩu – Giá trị nhập khẩu
- Nếu giá trị xuất khẩu lớn hơn giá trị nhập khẩu: nền kinh tế đạt trạng thái xuất siêu.
- Nếu giá trị nhập khẩu lớn hơn giá trị xuất khẩu: nền kinh tế rơi vào nhập siêu.
Khi kết quả tính toán lớn hơn 0, cán cân xuất nhập khẩu thặng dư; ngược lại, nếu nhỏ hơn 0 thì cán cân bị thâm hụt.
4.2. Đơn vị đo lường
Cán cân xuất nhập khẩu thường được thể hiện bằng các đơn vị tiền tệ như tỷ USD, tỷ VND…
4.3. Biểu đồ cán cân xuất nhập khẩu
5. Nhận xét về cán cân xuất nhập khẩu
Dựa trên số liệu tổng giá trị xuất nhập khẩu và cán cân ngoại thương của một số quốc gia lớn, có thể rút ra các nhận định sau:
- Cán cân xuất nhập khẩu âm cho thấy nhập khẩu vượt xuất khẩu, quốc gia đang nhập siêu.
- Cán cân xuất nhập khẩu dương phản ánh xuất khẩu lớn hơn nhập khẩu, quốc gia đạt xuất siêu.
Tổng kim ngạch xuất nhập khẩu được xác định bằng tổng giá trị xuất khẩu cộng với tổng giá trị nhập khẩu.
6. Cán cân xuất nhập khẩu của Việt Nam
Năm 2020, trong bối cảnh kinh tế toàn cầu gặp nhiều khó khăn do xung đột thương mại và dịch bệnh, Việt Nam vẫn duy trì được tăng trưởng xuất khẩu tích cực. Cán cân xuất nhập khẩu năm này đạt mức xuất siêu khoảng 19,1 tỷ USD – mức cao nhất từ trước tới nay.
Năm 2021, dù tiếp tục chịu ảnh hưởng của dịch Covid-19, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam vẫn đạt hơn 668 tỷ USD, tăng mạnh so với năm trước. Xuất khẩu tăng trưởng ổn định và nhập khẩu phục hồi nhanh, giúp duy trì cán cân thương mại ở trạng thái tích cực.
Năm 2022, khi nền kinh tế từng bước phục hồi, hoạt động xuất nhập khẩu tiếp tục đóng vai trò quan trọng. Mặc dù đầu năm cán cân có thời điểm thâm hụt, nhưng từ nửa cuối năm, xuất siêu tăng dần, góp phần ổn định kinh tế vĩ mô và tỷ giá.
Nhìn chung, cán cân xuất nhập khẩu không chỉ phản ánh tình hình thương mại mà còn là cơ sở để đánh giá sức khỏe kinh tế và khả năng hội nhập của một quốc gia. Việc hiểu rõ chỉ tiêu này giúp doanh nghiệp và nhà hoạch định chính sách đưa ra quyết định phù hợp trong hoạt động xuất nhập khẩu và phát triển kinh tế.
